आज संघाने राष्ट्रप्रेमाच्या कितीही बाता मारल्या तरी त्यांचा खरा काळाकुट्ट भूतकाळ इतिहासाने संघाच्याच साहित्यातून जपून ठेवला आहे. हाफ पॅंट सोडून फूल पॅंट वापरली म्हणून राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाला आपला नंगेपणा झाकता येणार नाही.

अमेरिकेच्या कम्युनिस्ट पक्षाचे सदस्य आणि प्रसिद्ध राजकीय चित्रकार ह्युगो गेलर्ट यांनी १९३४ मध्ये मार्क्सच्या भांडवलाच्या आधारे एक पुस्तक कार्ल मार्क्सज कॅपिटल इन लिथोग्राफ लिहिले होते. या पुस्तकामध्ये भांडवलमध्ये दिलेल्या प्रमुख अवधारणा चित्रांच्या माध्यमातून समजावल्या गेल्या होत्या. गेलर्ट यांच्याच शब्दांत या पुस्तकामध्ये मूळ पुस्तकातील सर्वांत महत्त्वपूर्ण अंश तेवढे दिलेले आहेत. परंतु मार्क्सवादाच्या मूलभूत जाणीवेसाठी आवश्यक सामग्री चित्रांकनाच्या साहाय्याने दिलेली आहे. कामगार बिगुलच्या वाचकांसाठी या सुंदर कृतीतील अंश या अंकापासून एका शृंखलेच्या रूपात दले जाणार आहेत.

अशा संस्था लोकांचे लक्ष खऱ्या समस्यांपासून, खऱ्या उपायांपासून विचलित करतात व त्यांच्यात भ्रामक जाणिवा निर्माण करतात. यातून एकीकडे परिवर्तनाचे लढे कमकुवत तर होतातच शिवाय सत्ताधारी वर्गाला सोयीच्या विचारांचा प्रचार करून व्यवस्था बळकट करण्याचे, व फॅसिस्ट पक्षांना मजबूत सामाजिक आधार देण्याचे काम अशा संस्था करतात. समाजात पसरलेले दारिद्र्य, विषमता, भेदभाव, दलितांवर-स्त्रियांवर होणारे भीषण अत्याचार यांना ‘सनातन’ने कधी विरोध केला आहे का? उलट अशा प्रकरणांमध्ये नेहमीच अत्यंत प्रतिगामी व मानवद्रोही भूमिकाच सनातनने घेतलेली आहे, व आपली “ईश्वरी राज्या”ची व “धार्मिक उत्थाना”ची पुंगी कर्कशपणे वाजवण्याचे काम केले आहे. सनातन संस्था व अशाच अन्य धार्मिक कट्टरतावादी संस्थांचे हे सत्यस्वरूप सर्वसामान्य जनतेने ओळखले पाहिजे. तसेच अशा कट्टरतावादी शक्तींच्या विरोधात लढणाऱ्यांनीसुद्धा हे लक्षात घेतले पाहिजे की फक्त तर्कशुद्धतेचा प्रचार करणे पुरेसे नाही तर ज्या सामाजिक विषमतेमुळे दैववादाला, धार्मिक भावनेला खतपाणी मिळते ती नष्ट करण्यासाठी परिवर्तनाचा व्यापक सामाजिक लढा उभारणे गरजेचे आहे. त्याशिवाय सनातनसारख्या संस्थांची आधारभूमी नष्ट होणार नाही. वेगवेगळ्या समस्यांनी, दुःखांनी ग्रासलेले जीवन बदलण्यासाठी सर्वसामान्य जनतेला योग्य मार्गाचा पर्याय उपलब्ध करून देणे, हे प्रागतिक शक्तींसमोर आज असलेले खरे आव्हान आहे.

आंदोलनासाठी विषय बरेच आहेत. सिंह दुर्गेचे वाहन आहे. त्याला सर्कसवाले पिंजऱ्यात डांबतात. त्याचे खेळ करतात. हा अधर्म आहे. सर्कसवाल्यांच्या विरोधात आंदोलन करून देशातच्या सगळ्या सर्कस बंद करून टाकू. मग देवाचा आणखी एक अवतार आहे, मत्स्यावतार. मासा देवाचे प्रतीक आहे. माच्छिमारांच्या विरोधात आंदोलन पुकारू. सरकारचा मासेपालन विभागच बंद करून टाकू. बच्चा, जोपर्यंत लूट संपत नाही, तोपर्यंत काही लोकांच्या अडचणी संपणार नाहीत. एक मुद्दा आणखी आहेच बच्चा. आम्ही जनतेत पसरवू, की आपल्या धर्माच्या लोकांच्या सगळ्या अडचणींचे कारण दुसऱ्या धर्माचे लोक आहेत. या ना त्या प्रकारे आम्ही जनतेला धर्माच्या नावाखाली गुंतवून ठेवूच बच्चा.

तुम्ही तुमच्या सेलफोनवर बोलता,
बोलता, बोलत राहता
आणि हसता तुमच्या सेलफोनवर,
तो कसा बनला आहे याची काहीच माहिती नसताना,
आणि तो काम कसा करतो याची त्याहूनही कमी माहिती असताना
पण त्याने फरक काय पडतो,
अडचण ही आहे की तुम्हांला माहीत नाही,
जसे माहीत नव्हते मलाही
की कित्येक माणसे कांगोमध्ये मरतात
हजारो हजार
त्या सेलफोनपायी.
कांगोमध्ये मरतात,
त्याच्या डोंगरांमध्ये आहे कोल्टन

व्यसनमुक्ती आवश्यक आहेच, परंतु केवळ व्यसनमुक्तीचे उपदेश देऊन सामाजात व्यापक व्यसनमुक्ती साध्य होऊ शकत नाही, तर व्यसनमुक्तीसाठी लोकांचा जीवनस्तर उंचावणे, त्यांना चांगले जीवन मिळणे गरजेचे आहे. आणि जनतेला चांगले जीवन देणे हे सरकारचे काम असते. आपली ही जबाबदारी पार पाडण्यात सरकार पूर्णपणे अपयशी ठरल्यानेच अशा दुर्घटना घडत असतात. दोष व्यक्तीचा नाही, तर पैशावर आधारलेल्या या व्यवस्थेचा आहे. अगोदर ही व्यवस्था हालअपेष्टेचे जीवन लादून कष्टकरी माणसाला नशेच्या आहारी जायला लावते, आणि नंतर त्याच्या नशेच्या गरजेचाही पैसा कमावण्यासाठी उपयोग करून घेते. म्हणूनच या हत्याकांडाची खरी गुन्हेगार ही व्यवस्था आहे, हे विसरून चालणार नाही.